Fiction

An Dayaw

Mark Vincent Dela Cruz July 24, 2024

Gagawin ang lahat, 

Madapa man o masugatan 

Isasayaw namin ang pangako, 

Hanggang sa kabilang buhay 

Pakinggan ang aming pagsamo 

Ng iyong kadakilaan, kami ay maililigtas 

Sumpa ng pagkabingi, iyo’y sanang itakwil 

Kami ang iyong mga alipin, para sa mga biyayang natatangi 

Dayaw! Dayaw! Dayaw! 

Dayaw! Dayaw! Dayaw! 

     ‘Yan ang paulit-ulit kong naririnig sa kanila, kasabay ng walang katapusang tunog ng mga karatong na nagsisikalampagan. Ito ang tinatawag naming dayaw. Kadalasan ang mga gumagawa nito ay ang mga matatandang nabasbasan ng dayo. Ang dayo ay isang uri ng panaginip na kung saan nagpapakita umano ang dakilang Buhi. Isang aparisyon kung tawagin nila, marahil dahil sa mensaheng gusto nitong ipabatid sa mga nakakakita. Si Mana Memang, ang kaibigan ng iroy ko, ang isa sa mga nakaranas ng dayo na may dalang kakaibang pangitain. Sa pagkakatanda ko pa nga, ang buong lugar namin ay nabulabog nang sinabi niya kung ano-ano ang kanyang mga nasilayan. Isang signos daw ang paparating, may mga dambuhalang alon ang sisira sa mga kabahayan, at marami raw ang mamamatay dahil sa gutom. Lahat kami ay nagulantang nang ipinamalita niya iyon, marami ang hindi naniwala lalo na’t kalat ang sabi-sabi na hindi naman ganoon ang kilalang Buhi. Hindi naman daw siya nagbibigay ng kamalasan, bagkus ang kadalasan nitong ipinapakita ay mga larawan ng biyaya at suwerte. 

      Sa pagkakataong ‘to, nakikita ko na na dahan-dahan na nilang tinatanggal ang mampara sa kahon ng garamiton. Ito ang kinalalagyan ng banal na kutsilyong gagamitin mamaya para sa pinaka-inaabangang bahagi ng dayaw, ang samad. Ito ang pagkakataon na kung saan ang lahat ng tao sa aming barangay, matanda man o bata, ay may oras upang humiling sa dakilang Buhi. Buhi, hino ini nga Buhi? Siguro, hanggang ngayon, tinatanong niyo kung bakit ba namin siya tinitingala, na tila bang pintakasi ang kanyang karangalan; na handa kaming gawin ang lahat para lamang sa kanyang ikalulugod, Gihipakdol man ug masamad. Sabi ni iroy, nagsimula raw ito sa panahong naisumpa raw ang aming lugar, ang sawang ng Almagro. Ang mga unang umukoy raw dito ay nakaranas ng isang pambihirang pangyayari na sa kanilang paggising ay nawalan na sila ng kakayahan upang makarinig. Paniwala nila’y ganti raw ito ni Makapatag, matapos ang ilang araw ng hindi pagsasagawa ng panhahatag. Ngunit sa lahat ng taong naapektuhan, iisa lamang ang hindi nabungol, at ang taong iyon ay si Buhi. Sinasabi nila na siya raw ay isang batang lalaki na masuwerteng iniligtas ni Malaon, palayo sa sumpa, at binigyan ng kakayahang manggamot. Kakaiba raw ang kanyang pagpapatambalan, sa kadahilanan na ring siya lang ang nakaririnig, ay mabilis niya ring nalalaman kung may sakit ang nagpapatingin. Ilalapit niya lang ang kanyang mga tainga sa dibdib o sa pulso ng isang tawo at malalaman niya na agad kung ano ang mga iniinda nito. Bukod pa ‘dun, ay may kakayahan rin siyang manghimangraw kay Malaon—tagapag-ugnay ika nga ng kanilang mga dasal at pagnanais, at sa gayo’y tinuring na namin siya, magmula noon, bilang tulay sa pagitan ng mundo ng mga tao at sa mundo ng mga diyos. Siguro, ‘yan lang ang iilang mga dahilan na puwede kong maibigay sa inyo kung bakit ba namin talaga siya kinalulugdan, kung bakit isa ‘yan sa mga pupuwedeng rason kung bakit patuloy pa ring nakatayo ang aming komunidad—Hi Buhi ay parte na han amon kinabuhi, at ganoon din siya sa amin.

    Tumigil na ang pagtunog ng mga karatong at dahan-dahan na silang nagsilapitan dito sa aking kinatatayuan. Oras na, para sa samad: 

Shing! 

     Nagkaroon ng saglit na katahimikan. Ngayon, kahit hindi ko na sila naaaninag nang mabuti, ay nakikita ko na lang na ang lahat ng mga tao na nakapalibot sa akin kanina’y tila bang mga langgam na nagkakagulo. Ramdam ko, sa aking puso, na nagkakasiyahan na sila, na sinisipsip na nila unti-unti ang tumutulong dugo na nagmumula sa aking pinutol na tainga. Malinaw ko ring naririnig, ang kanilang mga munting tinig na isinasambit sa kanilang mga labi. Dito sa samad, sumipsip ka habang kaya pa, sabay humiling, at ipasa naman sa iba.  Di ko ‘rin maintindihan kung bakit pa ba ‘ko nadamay sa pagkakataong ito, pero handa naman akong magtiis. Mailob ako han sakit han akon samad kun para la kan Buhi. Titiisin ko ang hapdi, para lamang sa dakilang Buhi. 

Dayaw! Dayaw! Dayaw!

Talahanayan ng mga salita batay sa pagkakasunod-sunod: 

• An – “ang” 
• Dayaw – “puri”; “pagpupuri” 
• dayo – bisita; isang tao na bumisita sa isang bagong lugar 
• iroy – “nanay” o “ina” 
• Mana – isang matandang babae;“ale” 
• mampara – “tabing” 
• kahon ng garamiton – lalagyan ng mga gamit tulad ng martilyo, pako at iba pang mga bagay-panggawa 
• samad – “laslas” 
• “Buhi, hino ini nga Buhi?” – “Buhi, sino nga ba si Buhi?” 
• “Gihipakdol man ug masamad.” – “Madapa man o masugatan.” 
• sawang – “bayan” 
• umukoy – “tumira”; “namalagi” 
• Makapatag – ang tinataguriang “tagapag-balanse”, may kakayahan din siyang makapagdulot ng gulo at pagkasira 
• panhahatag – “pagsasaalay”; “pag-aalay” 
• nabungol – “nabingi” 
• Malaon – ang katumbas ni Makapatag ngunit mas kilala siya sa kanyang pagiging maawain at sa pagkakaroon ng malalim na pag-iintindi 
• pagpapatambalan – “paggagamot”; “faith healing” 
• manghimangraw – “makipag-usap” 
• “Hi Buhi ay parte na han amon kinabuhi,” – “Naging bahagi na ng aming mga buhay si Buhi,”
• “Mailob ako han sakit han akon samad kun para la kan Buhi.” – “Titiisin ko ang hapdi, para lamang sa dakilang Buhi.”

The Symphony of Frogs

Ava Arnejo October 12, 2023

The frogs sing a symphony at night.

Especially after it rains, when the earth is still wet, the mountains dripping and the foliage and the corn fields are still soaked with rainwater, the frogs sing a symphony. Their obnoxious sounds blend and coat each other until they become one, coherent concerto in the blanket of the dark night.

Papa tells me that they’re singing to thank God for the rain, Mama tells me they’re just singing in glee as they splash in the mud. Read More

The Slaying of the War Crab

Junelie Anthony Velonta October 12, 2023

The twin moons, which rose anew from the Eastern Sea, reminded Uway that he had failed to fulfill his purpose five rice harvests ago, that he must return to do what he had not done—what he was not able to do. On the day that he faced the War Crab, he was a warrior. He rushed at his adversary armed with his spear and the courage of one that had bested many warriors and war-beasts alike. He had thought that he could have won.

Though it was armored and large, the Crab moved fast and its strikes swept everything around itself—felling trees, devastating homes, and crushing the beached boats underneath its weight. Uway moved faster. Leaping high above and ducking below in search of gaps in the Crab’s carapace, he stabbed at every crevice, every crack, every sign of weakness however small, until the Crab bled its blue blood over the sandy soil. Although many of his stabs found their mark, none were deep enough. 

They battled from morning till twilight. Under the noon-light heat, Uway felt a soreness in his chest and the dryness of his lips. He moved slower. Jumped lower. Yet, he chose to ignore those and did again what he did hours before, but it was him whose cracks and crevices had begun to show. He lacked the speed to move out of the Crab’s strikes in time. The Crab’s spikes scraped him as he ducked. Its claws hammered too close to where Uway was. In his attempt to land after a jump, his knees buckled, twisting his joints and muscles. Still, he went on. But he did not make assaults anymore, for everything he did was to avert the Crab’s attacks. Read More

The Call of the Dead

Catlyn Rose Laurente October 12, 2023

2017

RAPID AND RHYTHMIC firing of heavy machine guns fill the air. Every second is a stream of bullets unleashed. Every bullet pierced human flesh it found, striking and shattering bones that came along its way, severing veins. The burst of gunfire tore through the silence that wrapped everyone in peace that midnight. Explosions erupted from every direction. Bombs roared as it plummeted from the sky. Smoke rose. Nipa huts were set on fire. Women and children were helplessly dragged on the ground. 

“Run!” A woman, with tears in her eyes, shouted at the young boy. Read More

Nataran

Ronan Lingatong October 12, 2023

ANG PAGBANAGBANAG SA hanayhay nga kabukiran ang nakita ni Hugo. Hangtod nag-anam-anam og pakita ang gabon nga milugdang ngadto sa nagkabulingit nga yuta, sangko sa pagkaklaro sa mga giwang sa buntod sa Hantag, sa Kabuwaw, ug sa Alimpatongan, nga naglibot sa iyang payag.

Iyang gipangsaboran og mga sapal sa lubi ang binuhi niyang mga manok sama sa basilan, bantam, bisaya, ug kaber.

Pagkahuman, misulod siyag balik sa iyang payag aron magdung-ag. Plano nga sabakongan ni Hugo ang bugas-mais og mga sinip-ak nga kamoteng gitawag og kabutho. Read More