Critical Essay

Atbang sa Pangpang sa Kahigwaos

John Danté July 23, 2024

Pito ka tuig nang minglabay human ko na-clinically diagnose nga naay severe anxiety. Pito ka tuig kining pakigbatok nako sa lisod kapugngan nga kahigwaos. Usahay, walay pananghiray kining sakita. Motumaw lang sa kinalit-kalit, sa labing bulnerable pa gyod nga mga takna. Daghan na kog gisuwayan aron maibanan ang epekto niini sa akong inadlaw-adlaw nga mga tinguha: padayong pagtumar sa tambal, therapy, meditasyon, pagkat-on unsaon pag-cope, pakig-unong kauban sa mga sinaligan, ug uban pa. Usa lamang ako sa daghan pang nataptan niining sakita nga milangkob sa kalibotan. Usa ka sakit nga nahimong dakong suliran sa modernong panahon. Ug labing pait isipon nga wala pa kini hingpit dawata nga reyalidad sa katilingban.

Matikdi: gubat, pandemiya, nagkamahal nang palaliton, pagkayabo sa ekonomiya, krimen, inhustisya, krisis sa klima—sa kadaghan na natong suliran karon, dili na ba gayod mahimong sayon ang pagpakabuhi? Gimithi kining tinguha sa tawo nga pasayonon ang kinabuhi ug mahatagan ang tanan sa oportunidad nga molambo; nasayod kitang tanan niini. Apan sanglit nagpuga pa kita sa atong mga agtang sa singot kada adlaw, daghan nang dili makit-an nga mga puwersa nga nagpugos kanato sa kalapokan, nagpugong kanatong mobangon.

Nangita ang atong mga kalag og kalingkawasan. Makit-an nato kini usahay sa social media, sa entertainment apps sama sa Youtube, Netflix, Tiktok, sa mga basahon sama sa mga libro, komiks, manga, webtoons, ug daghan pa, nga maoy labing dali konsumohon sa konsumerismong katilingban nato karon. Nangita kitag dali kalingkawasan, kaikyasan, kay gihikawan na kita sa panahon. Way takna para mopahuway kay paspas ra kaayo ang sulog sa aginod sa kinabuhi. Asa man diay kita makapangitag molungtad nga pahulay?

Ang labing makalilisang niining tanan mao ang praymal nga kahadlok sa tawo sa kamatayon. Lisod kini tangtangon sa hunahuna sa yanong tawo. Sa kinalunsayan natong kinaiya, gimatuto na kita nga kahadlokan ang pagkahanaw. Kabliton kita kanunay sa atong gawi ining kahadlok pinaagi sa paglimod, kondili pagkalimot, sa reyalidad sa kamatayon. Apan sa taknang atubangon na kita sa dagway niini, dili na kita makamaong mosugakod sa kalisang.

Kining ikaunom nga edisyon sa Katitikan, nagsubay sa mga estorya ug ideya nga nagbaton niining kasinatian sa kahigwaos, sa kabalaka, ug sa daghang mga kahadlok taliwa sa yanong panginabuhi.

Gihubit kining klaro sa balak ni Carnice nga Pony Ride diin miingon siya: / At the emergency room, / trauma and tragedy slip in / and out of the door. Here / is a carousel of chances, / lifeline gliding and bobbing / in circles. Maybe we are all / clowns for even trying. / Ug taudtaod, ang duha ka linyang / We fill the quiet with / so much distraction. / Gitanggong kita sa kasikaw sa kinabuhi, sa pustaanay sa kapalaran, hangtod maabot ang taknang gikahadlokan, ug nakalimtan na ang pagpangandam. Hinuon, walay hingpit nga maandam sa pag-abot sa Ikaupat nga Nagkabayo.

Sa balak ni Capiñanes nga Bioluminescence, gitapos kini niya niining mga linya: / I love you. Forever and ever. But the first grueling steps / toward forever he’d made in that starless room, the ones / that kept the bluish lights glowing for a moment more. / Walay hingpit nga maandam gayod. Pun-on kita kanunay sa kabalaka niining dili kapugngan nga puwersa sa kamatuoran. Apan kon ugaling man mapalugwayan og bisan gamay, pangitaan gayod nato og paagi. Kay gamhanan lagi ang pagmahay.

Gitangag kita, tagsa-tagsa, sa makahahadlok nga pagmahay; ang sakit kaayo palandongon nga “what-could-have-beens.” Giukoy-ukoy kita kanunay sa kahigawad. Sama sa kahigawad ni Ramon sa usa-ka-aktong dula ni Maravilla nga Lugdas diin misulti ang sundalo nga “Pero hindi ko sinasadya… lintik na… alam nila iyon!!!” Ug dayon, “Sana ako nalang. Ako nalang sana, baka kung nagka ganun…” Gikumot ang akong kasingkasing pagkabasa niini. Wala niya tuyoa, apan nalambigit siya sa kasal-anan nga gikakalas og kinabuhi, ug nagtunglo sa iyang konsensiya. Sa usa ka sayop nga desisyon ug pagtuo, taliwala sa mga puwersang dili makontrolar, adunay kaugmaon nga nahanaw. Hanap pangitaon ang ikaduhang tsansa, ug mapig-ot ang kapalaran niining butanga.

Kanamong mga gihilngan nga may anxiety—ma-general man o severe—abton na lang gyod kadugayan sa kaanad ang paghunahuna sa kamatayon. Sa kakutas sa pakigsangka sa kahigwaos kada adlaw, usahay ma-trivialize na lang ang gapatak nga orasan sa ginhawa. Labaw kining gisamin sa duha ka sugilanon nga Carpe Diem ni Pariñas ug ang Vagitus ni Moldes, Latin puros nga mga pulong (ug wala tuyoa nga gigamit kining patay na nga lengguwahe). Kuha kaayo ang kasinatian sa usa ka tawo nga ginapos na sa kahigwaos. Unsa man gyod diay angay nga batasanon kon ang kalibotan nimong gilihokan kalibotan lamang sa kangitngit? Asa pangitaon ang kahayag nga dili mosubang? Asa sugataon ang kasalbaran nga buta nga nagtanyag?

Tingali, wala gayoy tinuod nga kasalbaran. Kapoy hisgotan ang mga butang nga hanap sa kaamgohan sa tawo. Samot na sa reyalidad nga gilihokan nato karon nga puno sa daghang mga rason aron kita lupigon sa kinabuhi. Tingali sakto si Agcaoili sa usa sa kinaham nakong balak niya nga What Stirs diin gigaray niya kining ideya: / You say, Ruin is ruin. / Still, no one rises / From a grave. // In some cities, wind / Is sometimes not a breeze / But a tremor. / Dili lang kini kabahin sa nanagkatag nga gubat sa kalibotan.

Adunay mga higayon nga ang paglaom maingon tang espada nga may duha ka tumoy. Adunay mga higayon nga ang nag-inusarang mabuhat nato sa adlaw mao lamang ang pag-survive. Matod pa sa usa ka Facebook post nga akong nasulagmaan samtang gitakloban ko sa kadulom: Forgive yourself for what you did while living in survival mode.

Tawo ra kita. Dili maihap ang atong mga kahuyang. Katagon ra gihapon ang kahan-ay sa entropiya sa uniberso. Ug kon anaa na kita nag-atubang sa lawom nga pangpang sa kahigwaos, hinaot mahinumdoman nato nga sa bag-ong siglo sa sibilisasyon sa tawo, ania kita sa presipisyo sa kabag-ohan karon. Kon layaton man ugaling nato ang bung-aw sa kawalaan, dili kita mopatihulog, kondili, tugkan og pakpak ang atong mga bukubuko ug manglupad kita paingon sa bulawanong kadaogan diin gahulat kanato ang tinuod nga kalinaw!

JOHN DANTÉ

Consolacion, Sugbo

Our Voices, Words of Law

Ria Valdez October 13, 2023

“Law is associated with literature from its inception as a finalized attempt to structure reality through language.”-Kieran Dolin

When we talk about justice, or social justice for that matter, we do not think of literature first. We might have thought of the law, courts, trials, the scales of justice. But not poems, one-act plays, short stories, and essays. Perhaps people think that law and literature are too different from each other, or that justice can only be portrayed when it is shown or told in relation to the law.

When the news shows another teenage boy has been killed as he was mistaken as a drug addict by the police; or when videos of an old man who was shot on broad daylight circulate social media platforms, what can we do? We express our rage, our dismay, our dissent through different forms of expression—language utilized to demand for accountability. 

This is not new to us as we have had a long history of protest literature. From the horrors of Martial Law in the time of the dictator Ferdinand Marcos Sr., to the war on drugs in the administration of Duterte, writers have used their voices to show the grim realities experienced by ordinary Filipinos at that time. Literature has not only become our tool to reflect the horrors and hardships created by fascist administrations, but it has ultimately become a weapon for the call of change and justice. This issue of Katitikan is a weaponry: each piece is a tool that utilizes language to clamor for social justice.  Read More

Salt and Coffee

David Madriaga October 10, 2023

The Neuro-Psychiatric Examination tests the mental stability, adaptability, and psychological functioning of applicants before they are recruited into service. The purpose of the exam is to filter applicants if they are suitable for the uniformed services of the government.

Here are 6 Important Tips to Pass the Neuro-Psychiatric Exam.

1. Manage your time during the exam

Tatay told me, the night before he went and conducted another drug raid, that what he does is not a matter of choice; it is his God-given occupation, one that he could never resist. Who he was then, was the result of years of training and determination and perseverance. It is who he is. I saw it in his eyes, not a hint of fear or hesitation, his voice did not shake even for a moment; he was proud of who he had become. His guns and magazines sprawled over the kitchen table, being meticulously cleaned and handled. Read More

Reclaiming Narratives: EliBarra Fix-it Fanfiction as a Queer Reparative Reading of Noli Me Tangere

Sean Marcus Ingalla October 10, 2023

In 2012, the first fanfiction work entitled The Truth (Ang Katotohanan) dedicated to the pair of Jose Rizal’s Noli Me Tangere characters Elias and Crisostomo Ibarra—known as “EliBarra” by their supporters, derived from the combination of both names—was uploaded to Archive of Our Own (AO3), an online non-profit platform for fan works. Ever since then, the pairing has accumulated a total of 102 works. A close reading of select EliBarra fanfiction divulges the means through which fans deepen their resonance with the source material by rectifying heteronormativity, embedding their lived experiences in the text, and challenging other forms of marginalization entrenched in narratives marred by oppressive conceptions. Disclosed, too, are insights on how these works impinge on the reading of the historicity lodged in the novel.  

Rizal’s influence pervades much of Philippine literature that emerged after his writings, with his ghost coming “not only as a spectral vision or mere revenant of him, but one who stands ready to face the nation’s many social ills that he himself had begun to address” (Chavez 126). Rizal’s Noli Me Tangere, first published in 1887, is considered to be one of the most significant literary works in the Philippines, having depicted the Filipino people’s subjugation under the colonial Spanish regime. Underscoring the tension between the colonized subjects and the institution of the church heralding Spain’s oppressive apparatuses, the novel portrayed the latter’s actions through its characterization of friars. It is a work animated by contentions of power, recognizing that an essential aspect of maintaining an imposed order is the cultivation of subservience. In that acknowledgment stems the problematization of education as a tool wielded by the powerful and a potential weapon by the downtrodden to transgress the situation they were trapped in. Spotlighting this question of resistance, one of the key features of the novel is the strain between the ideals of Crisostomo Ibarra and Elias. While the former’s reformist stance espouses a peaceful resolution to societal ills, the latter embodies a revolutionary consciousness that acknowledges the necessity of a violent uprising (Hagimoto 25).  Read More

Ang Pagwiwika ng Bakla, Ang Pagbabakla ng Wika

Abner Dormiendo June 25, 2021

Bagaman madalas nang mabanggit ang terminong ito sa kontemporaneong mga espasyo, matutulos ang “representation” bilang isang pampulitikang kilos mula pa sa panahon ni Aristotle. Kung ang representasyon noo’y mas nakaakma sa panggagagad (mimesis) ng unibersal na kaisipan sa partikular na danas, may kakatwang paggamit ito sa sosyo-politikal na diskurso sa panahon ngayon: ginagamit ang salitang ito upang bigyan ng “espasyo” ang mga marhinalisadong bahagi ng lipunan sa pag-asang makalilikha sila ng pagbabago para sa kanilang sektor, tulad na lamang ng mga kababaihan, ibang lahi, at mga LGBTQ+, mula sa media hanggang sa mga sityo ng kapangyarihan.

Maaari itong maging isang patibong, gayunpaman, na kinahuhulugan madalas maging ng mga institusyong naglalayong maging progresibo. Manipestasyon ito ng malalang panghihimasok  ng neoliberal at kapitalistang sistema sa aktibismo ng marhinalisado, na sa kasong ito’y itutuon ko partikular na sa mga ipinaglalaban ng LGBTQ+. Sa harap ng globalisasyon ng kapitalismo, tinitingnan pa rin ng mga naghaharing-uri ang LGBTQ+ bilang merkado at/o lakas-paggawa lamang. Ang pagiging “visible” ng mga LGBTQ+ ay bilang mga “‘target groups’, ‘recipients’ at ‘beneficiaries’” ng mga programa’t tulong pangkaunlaran.¹ At sa pamamagitan ng paglikha ng mga “espasyo” upang makilahok ang LGBTQ+ sa pandaigdigang merkado—mula sa pagkakaroon ng “inclusive” na pook-trabahuhan hanggang sa, hayun nga, representasyon nila sa media—tila baga nabibigyan ng boses ang mga LGBTQ+ na napakatagal nang iniaalis sa kanila. Ngunit isa lamang itong ilusyon, pakonsuwelo-de-bobo ngayong nakikita na ng burukrata-kapitalista ang grupo bilang asset at hindi (na) liability. Samantala sa ibang dako ng mundo kung saan nananaig pa rin ang konserbatibong anti-LGBTQ+ na pananaw, iginigiit ng “homocapitalism” ang kanilang lohika sa pamamagitan ng panggigipit sa kanila sa ilalim ng nosyon na ang pagpigil sa mga LGBTQ+ na makilahok sa paggawa ay nakasasakit sa ekonomiya.² Ang anggulo pa rin, kumbaga, ay na kapaki-pakinabang lamang ang LGBTQ+ kung nakikilahok ito sa kapitalismo.

Read More