Ang Batang sa Pangpang

KANUNAY NGA MAG-ATANG sa mga kinulipa sa lawod ang suod nga managhigalang Tiyago ug Litoy. Nahigam sila sa mga duwaan nga usahay ipanghatod sa mga bawod sa baybayon. Apan, walay bisan usa silang sinugatan nga nahipalgan; gawas sa usa ka batang nga nadagsa ilawom sa tiilan sa pangpang.

Nahingangha ang duha ka bata. Dayan-dayan ang mga lumot ug mahait nga mga sisi niini. Una pa nila mahiling ang kinatibuk-an sa batang, gipamadlong sila sa mga mananagat. Nagkadaiyang mga hungihong ang nadungog nila kabahin sa maong kahoy. Napatik sa panumdoman ni Litoy ang sugilanon nga usa daw kini ka barko nga gipanag-iyahan sa mga dili ingon nato.

“Dili kuno na tinuod ingon ni Papa,” ni Tiyago usa ka adlaw samtang nagpaabot sila sa hunasan. Gapayong ang duha sa bangaw nga mingtanday sa kapunawpunawan. Ang huyuhoy nga nakilantugi sa lunhaw nga kadahonan walay puas ang paghunghong sa iyahang kadaogan.

“Basta ako, dili ko motuo nga kahoy ra na siya. Bisan gani si lola motuo nga naa dawy misakay ana,” panapos nga depensa ni Litoy.

Miabot ang takna sa kahaponon. Uban sa pagkahanaw sa Adlaw ang higala ni Litoy. Nagpabilin si Litoy nga nagsud-ong sa batang nga gipangsug-an sa mga aninipot. Daw mga bituon nga mingkanaog gikan sa kawanangan. Misamot ang katingala sa bata. Ang mga pangutana niya mahitungod sa dakong gapnod nahimong mga kunot sa agtang nga gisapnay sa iyang duha ka kilay.

Mangulingay ang pamilya ni Litoy. Samtang kapitan sa ilahang barangay ang amahan ni Tiyago. Apan ang gilhang sa ilang kinabuhi wala mahimong babag sa ilang panaghigalaay. Bisan adunay mga butang nga dili sila magkasinabtanay, padayon gihapon silang naghuwat sa mga ipang-anod sa hunasan.

“Dili man daw tinuod ang batang ingon ni Kap, La,” pasiuna niya sa apohan samtang namili kini og mga kahoy.

“Atoa na lang kaha tong ulingon,” sumpay pa niya nga maoy mibuak sa kahilom.

Naundang ang tiguwang sa iyang gibuhat. Nanghiwatid sa iyang hawak paingon sa natumbang punoan sa lubi ug milingkod.

“Ang tanang butang ning kalibotan adunay nanag-iya maong dili nato angay pasipad-an,” pahimangno niya sa apo. “Walay mawala nato kon kita motuo. Pasagdii sila kon mosupak sila sa katigulangan, Dong,” ug gipang-itsa niya ang mga kahoy ngadto sa nagdilaab nga kayo.

Nahimong sumsoman sa mga estorya ang maong batang. Lain-laing kasinatian ang mingbangyaw sa ilang barangay. Adunay mga nag-ingon nga debuynas kini sa mga sugarol; samtang ang uban miingong demalas ang tugkaran nga madunggoan. Apan daghan ang dili tumutuo niini.

Paspas ang lakang sa panahon. Naghingaphingap si Tiyago ug Litoy nga mopaso sa bantawan aron modawat sa ilahang dakong ganti; timailhan sa ilahang pagkahuman sa hayskul. Apan tungod sa kapobrehon, si Tiyago lang ang nakapadayon sa kolehiyo. Nanimpa’d si Litoy sa laing dapit isip abag sa pangadlaw-adlaw nilang panginahanglan. 

Miabot ang pista. Sulagma nga nag-abot ang kaniadtong managhigala sa usa ka pundok. Isip pagsaulog sa ilang panagkita, pipila ka mga ngipon ang nangapangag sa inablihay sa mga tansan sa ber. Walay laing sumsoman sa ilang inom kondili ang ilang mga kaagi sa bata pa.

“Ikaw man kuno ang tigpundo adtong barko sa dili ingon nato, Litoy,” ug gisundan og kusog nga bahakhak ni Tiyago.

“Tuo ka man anang katigulangan, uy! Tinuhoan man nang ilaha sa buktot,” dugang pa niyang sulog-sulog.

Nagpugong lang sa kaugalingon si Litoy. “Mao lagi, Bay. Sagdii lang, wala bitawy mawala nato kon motuo ta.”

Miyam-id si Tiyago sa iyang nadungog. “Mosabot na lang ko nimo, Bay. Unsaon ta man hayskul ra man ang imong nahuman,” ug ang iyang tubag mitapos sa ilang kalingawan.

Nasagmuyo si Litoy sa mga pulong nga gibuhian sa iyang kanhi higala. Wala siya magtuo nga palawon siya atubangan sa ubang tawo. Abi niya nga ang kalainan sa mga pagtuo-tuo nahilambigit lamang sa gintang taliwala sa mga batan-on ug katigulangan. Busa, midugang sa iyang kasayoran nga mahitabo kini sa bisan unsang edad o henerasyon.

Nahanaw lang usa ka adlaw ang maong batang. Tingali, para kang Litoy, mibiyahe na kini paingon sa laing dapit nga adunay kalinaw. Palayo sa mga hilabtanon ug mapanamastamason.

Misugal si Litoy sa natad sa politika. Milansar siya isip kapitan sa ilang barangay. Bisan sunoy pa sa maong sabong, giatbangan niya ang kasamtangang naglingkod— ang amahan ni Tiyago.

Ang apo sa mangulingay maoy gituboy sa mga tawo. Pipila sa mga kaalyado kaniadto sa kapitan ang mialyansa kang Litoy. Tataw ang binta niya sa mga tawo.

Duha ka semana sa dili pa ang piniliay, usa ka awto nga itom ang mibulabog sa panagtigom sa iyahang dumadapig. Migawas ang nakaamerikana nga lalaki. Ang iyang alimyon nga mikuyanap sa palibot daling mikabig sa mga liog.

“Tagpila man ang gihaylo ni Litoy ninyo,” samtang gikuha niya ang iyang antepara ug dayong milugod sa tabuntabon.

Halos dili matak-om ni Litoy ang iyang baba. Hinasa kaayo niya ang maong tawhana. Kay ang lalaki nga de sakyanan mao ang iyang kaduwa sa bata pa— si Tiyago.

“Unsa may akong ikaalagad kanimo, Bay,” isip pasiuna niyang paghangop sa bisita.

Binugkos nga liboan ka gatos ang gikuot ni Tiyago sa iyang bolsa. Giapod-apod kini niya sa mga tawo.

“Paminaw kamo, mga mahal namong lumulupyo. Kon pila man ang gipanghatag ni Litoy kaninyo, among doblehon. Mosugot lang ba diay mo nga ang magdumala ning atong barangay hayskul gradwet lang? Akong amahan, kami sa among pamilya, mga nakahuman og kolehiyo tanan. Ayaw na mo og tuo anang kinaraan nga pamaagi, kay tataw nga mas labaw kaming gradohan,” ug usa ka dakong pahiyom ang iyang gibuhian ngadto kang Litoy.

Una pa siya mipaharurot sa iyang sakyanan, mibuhi siya og pulong ngadto sa kanhi niyang higala. 

“Sayop ka og gibangga nga pamilya, Toy. Basin unya ugma damlag mahisama ka sa uling ninyong wala mahalin.” Ug giunsa paglimot sa karsada ang mga halok sa ligid mao sab ang gibuhat ni Litoy sa mga nadungog niyang pagpanginsulto.

Adlaw nga Domingo. Hamugaway ang kabuntagon. Nanghinapay si Litoy sa iyang buhok atubangan sa samin. Bitbit niya ang gaagay-ay nga rosaryo; ang rosaryo kaniadto sa iyang apohan sa wala pa kini mopanaw latas sa laing kalibotan.

Pagsulod sa simbahan nakita niya si Tiyago ug ang amahan niini. Hilom siyang mipidpid sa kilid ug miluhod sa kinaluyhang bahin sa mga lingkoranan. Sa wala pa mahuman ang misa, miduol si Nancy kaniya. Usa ka tam-is nga pahiyom ang iyang gidalit isip pasiunang pagtimbaya ngadto sa mananabtan.

“Pagkaambongan gayod sa among umaabot nga kapitan,” asoy niya sa batan-on.

“Daghang salamat, Tiya. Iapil baya unya og pangamuyo ang katumanan sa akong mga pangandoy, ha,” tubag niya sa tiguwang nga maoy mipausab sa nabawog niining wait.

Gihapuhap sa mananabtan ang abaga ni Litoy.

“Gihimadlan naman tika daan, Dong, nga ikaw ra ang mopakanaog nila sa puwesto. Ikaw ang motapos sa ilang dekada nga pag-um-om sa pundo nga alang sa katawhan. Aduna lang gyoy apan,” ug dungan silang nanguros atol sa pagtapos sa pari sa iyang wali.

“Ambot, Dong, og mutuo pa ba ka sa kinaraan,” ug gisumpayan niya og lawom nga pangagho.

Wala mahipugngi ni Litoy nga mangita og kahayag sa mangiob nga pagpangatarongan ni Nancy.

“Miaging adlaw, samtang nagpadayon ko sa akong tahas, usa ka kalag ang mipatim-aw kanako. Walay kataposan ang iyang pagdanguyngoy. Sama ka makanunayon sa dakong kayo nga mikaon sa usa ka panimalay. Ug ang tawong nahinanok sulod niini, nahimong uling nga wala mahalin. Nahimong abo,” ug sunod-sunod nga mga luha ang mibanaw sa iyang aping.

“Gabii kadto. Sa dili pa mangiwag ang Adlaw alang sa kinadak-ang kalihokan niining buwana. Apan, a-ang nawong sa k-kalag, Toy… I-ikaw ang kala—g, Litoy, nga naglatagaw sa akong pagt—ahas,” tataw ang pagkanga sa tiguwang.

Gitapos ni Litoy sa pasalamat ang ilang kukabildo. Daw madungog niya ang tinagubtob sa iyang dughan. Apan ang iyang utok nanental nga dili motuo sa nadunggan niyang sugilanon.

Miabot ang kagabhion nga gihisgotan sa mananabtan. Besperas sa piniliay— ang eleksyon. Naghigda si Litoy samtang nagpataan-taan sa kisame. Wala gihapon mawala sa iyang hunahuna ang gisulti ni Nancy. Wala siya kasabot sa iyang gibati ingon man sa iyang buhaton.

Nabulit siya sa singot bisan sa nanguhit nga kabugnaw. Migawas siya sa iyang balay ug nagpahangin ilawom sa tiilan sa pangpang. Nahanduraw niya ang kaniadtong lingaw kauban ang iyang suod nga higalang si Tiyago.

Taliwala sa iyang paghinuktok, usa ka dakong bawod ang mipukaw kaniya. Nasud-ong niyang mikanaog ang mga bituon nga mialirong sa usa ka gapnod nga giluwa sa kadagatan. Mihaguros ang kusog nga hangin. Midayag sa iyang atubangan ang usa ka barko.

Dako.

Bulawanon.

Dayan-dayan niini ang mga aninipot nga daw sugang dagitabnon.

Misabay sa kasilaw niini mao ang pagdilaab sa iyang puluy-anan. Una pa kini maugdaw, girakrakan kini og pusil nga maoy mitukmod sa iyang mga tiil paingon sulod sa barko.

Pag-abli sa pultahan, nakita niya ang tanang duwaan nga gipangandoy sa matag bata. Ang mga duwaan nga gipangkalimtan sa mga bawod ug gihatod sa baybayon.

Sa pagpanaw sa bulawanong barko paingon sa lawod, mao ang pagkahunlak sa balay ni Litoy ingon man ni Tiyago nga daling gisapupo sa sawog. Dali siyang gitabang sa iyang mga kaubang armado. Nag-abot ang iyang dughan ug suwang kada ginhawa niya. Ug nangurog ang iyang mga ngabil ingon man ang iyang kamot samtang nagtudlo sa baybayon.

“S—si Litoy!

“Nin-ngg-g s-s-sakay sa batang.

“N-n–ahimong bu—lawa—nong b-barko ang bbb-batang,” una pa siya nawagtangan og buot.

Usa ka kusog nga pagyugyog ang mipukaw kaniya.

“Manoy Tiyago, mata na. Asa naman to padu’ng ang barko?” Ug sa iyahang pagpanghimuta, gialirongan na siya og mga bata nga naghinam-hinam sa sumpay sa iyang sugilanon.

“Aw, si Litoy, ambot, asa na kaha to siya karon,” dayong kutkot sa iyang ulo. “Dugay na bitaw ko nagpaabot niya dinhi.”

Tataw ang mga luhang kaipsoton sa iyang mga mata. Una pa kini miagas, mialibwag na ang mga bata og dagan; palayo sa tiguwang nga nawad-an sa panimuot ilawom sa tiilan sa pangpang.