July 2024

Cloud Painting

         It was the second military checkpoint and the seat of the old jeepney was feeling warmer every minute. “Yawa, ma-late man sad tag samot ani,” Christine mutters under her breath dabbing her handkerchief on the top of her forehead. What was even the purpose of waking up at 4:00 AM, going out of her house at 5:30 AM, and still sweating inside this creaking jeepney at 7:30 AM? 

An old man holding a bucket of fish between his legs casually asks the conductor when the military checkpoints will stop. “Ah, murag dugay pa. Daghan man gud gabakwit nga Muslim, kulbaan si mayor basin naay masulod nga mga bomba,” Lots of Muslims seeking refuge. The mayor is scared. Bombs might enter the city. The conductor says to the old man then taps the roof of the jeepney. The driver takes the signal and rushes off.

         Christine slumps into the corner of the jeep thinking how much she had to pay for her late fines again. However, she still hears the other passengers talking about the Muslims evacuating in the city and snippets from the news about how the senators were arguing if there was really an ongoing war in Mindanao. Christine read about wars in their social studies class and there was always the mention of generals, soldiers, and death. She sees the soldiers from the military checkpoint but it doesn’t feel scary. Maybe some of those senators were right. There has to be no war. War can’t be this peaceful. Well, it wasn’t her concern so Christine’s thoughts wandered to her high school. The Homeroom class was probably already ongoing.

When she got to school, she had to list her name on the Late List but found it funny that her friend, Amina, was also listed there. Christine enters the classroom and sees Amina on their assigned table at the front leftmost of the classroom: close to the board to listen but still out of a teacher’s direct vision. There was no teacher present which was good for Christine. Amina was already holding a paintbrush filling in the grass spaces of their sketch from yesterday.  “Amina! I saw your name on the list. We should have just gone late together.” Christine placed her backpack on the floor beside her chair and took a paintbrush from Amina’s pencil case.

         “Yeah. Pisti gali, I did not want to be late but my uncle and his kids arrived from Marawi. We had to clean the extra rooms in the house.”

         “From Marawi? Why?”

         “They said there’s a war. They escaped last night.” 

         Wow, so there was a war happening.

         “What do you think the colors of the sky should be? I found these photos from the internet.” Amina shows Christine a couple of pictures from her phone that showed skies and clouds in different colors. One was a mixture of light green and pink, while the other one showed violet and orange. “How about we just combine the colors we like? To have that dreamy effect, you know?” Christine says looking at the pictures from Amina’s phone. Amina considers for a moment and agrees.

         It was the end of the homeroom period but instead of their Christian Living teacher, Teacher Mary, their adviser, entered. Teacher Mary announces that their next class will be canceled because of the scheduled earthquake drill. While the teacher was announcing the reminders, someone tapped Amina’s shoulder. It was Gino.

         “Ams, they said there are more Muslims in the city right now. You are not lonely anymore.”

         Christine furrows her brows. Why would Amina be lonely? She had Christine as her friend.

Gino held Amina’s hijab. At the same time, Christine audibly gasped and Amina quickly slapped Gino’s hand away and shouted, “Can you stop?!” Men aren’t allowed to touch the hijab of a woman. Teacher Mary’s head swiftly turned around in their direction but when she saw it was Amina who made the noise, she just said, “Quiet, class.”

         “But Teacher, Gino touched Amina’s hijab.” Christine points at Gino who is quietly laughing. Teacher Mary glanced at Amina and then directed her sight to Gino. “Gino, don’t touch Amina’s hijab. Or do you want to be a Muslim so you can have one?” This garnered a response from the class with their classmates teasing Gino and Amina.

         “Aww, pwede. You can marry lots of women there, right?” Gino quips, raising one of his eyebrows.

Yawa ra, who even wants to marry you?” Christine says thinking of ways she can shave that eyebrow.

         “Christine! No cursing. Ms. Secretary, list Christine’s name for a fine.” Really? Christine thinks. Amina was also obviously annoyed. Christine is fined but Gino gets away from touching her hijab.

         “You should also convert Chris, so I can marry you both,” Gino whispers to Christine. Amina hears it and Christine knows she is mad. “Gino, shut up or I’ll have your house bombed,” Amina whispers to Gino. Christine knew that Amina was only joking, albeit a bit threatening, to Gino. It worked as Gino instantly stepped back with wide eyes although Christine wonders if Amina did have bombs in their house. She remembered their house but it was just like any other house except Amina’s father loved playing Arabic songs.

         Teacher Mary told them to wait for the bell as a signal for the earthquake drill and went outside the room. Amina and Christine continued painting their clouds in different colors but Amina was quiet throughout. Christine knew she was mad at Gino but she knew it was not just Gino. She had always noticed how other students’ and teachers’ eyes would linger on Amina’s hijab or her long-sleeved uniform in contrast to everyone’s short sleeves. She noticed how Amina would go quiet every time someone brought up the conflicts.

         Amina would say, “Mura sa’g ang mga Kristiyano dili gauna ug pang-gyera.” As if Christians don’t start wars. The whispering and the stares became worse when the news about Marawi reached their city. Christine does not watch the news but she hears of it at home, the jeepney, or the market. She could also hear Gino and his friends talking about it in the classroom and they occupied most seats.

         The bell rang. The earthquake drill was starting. Christine and Amina immediately went to duck under their tables as they were taught but then they heard Gino shout, “The Muslims are here to bomb us!” Then laughter.

         Christine saw Amina’s face turn red and she felt her cheeks burn and her nails digging into her palm. Everyone was under their tables but she could hear their classmates laughing while the bell rang loudly. Christine hated it. Christine knew Amina hated it and if there were other good private schools in their small city, she knew Amina would not be there. Christine stood up and looked for Gino’s table. She saw Gino’s cropped hair and pulled his uniform dragging him out from under the table. They stand at the same height forcing Gino to meet Christine’s eyes at the same level. His eyes widened and before he could react, Christine got to him first. A punch directly to his face and Gino’s body fell with a thud to the floor.

         There was a collective gasp inside the classroom. Christine’s fist burned. Gino was prey on the floor. Christine’s foot was on Gino’s chest and she was about to stoop down to grab his polo uniform and punch him again when she heard Teacher Mary shout, “Christine Dela Cruz! What are you doing?”

         Only then could Christine hear the bell ringing again. Amina was beside her and kicked Gino’s leg first before dragging her out of the classroom. They ran. They ran so hard through the mob of students doing the earthquake drill. They could hear a few calls asking them to stop but they were too afraid that their teachers could catch up to them. However, despite the fear, there was elation. Christine’s heart could burst and if it were at this moment, she would not mind at all.

         “Do you think they will expel me?” Christine asks while panting heavily when they reach their hideout.

“Suspension, probably but I think they will find a way to make me the reason for it. If they consider expulsion, between the two of us, I think they would rather keep a Christian.” Amina says. Christine loves God but is unsure if she is Christian enough. She can’t even stay awake during the rosary.

         Amina was holding the top of her hijab that got a bit displaced when they ran. They sat together on the floor. Christine offers her phone’s camera to Amina and while fixing her hijab, Amina speaks. “They are so dumb. Anything about killing and they blame us. The Qur’an tells us that one of the greatest sins is to kill other human beings. Anyone who does so is not a real Muslim. It is even the same with one of your Ten Commandments. ‘Thou shall not kill’ but Christians kill each other all the time. It’s all over the news but people only seem to care of mentioning religion in murders if it’s with mine.” Christine knew it was true.

         They sat beside each other cursing at Gino and his friends, Teacher Mary for not caring, the difference between Christians and Muslims, and how Jesus would probably hate their school. They did not enter any of their classes and ate their lunch with the food in their lunch boxes. Christine had pork adobo. Amina had chicken. 

         Hours passed and it was almost sunset.

         “Is your mother going to get mad if you go home late?” Amina asks while they lie on the floor looking at the sky.

         “Nah. I’ll just tell her that the traffic’s heavy at the checkpoints,” Christine responds.

         The two girls watched the clouds pass and form different shapes with different hues of orange, violet, and pink. As they watch the colors mix in the sky, Christine is reminded of the painting she and Amina made that morning. Maybe if God and Allah were different separate beings, they must have had fun painting the clouds. Maybe, just like Christine and Amina, they were also friends despite the difference.

Carpe Diem

Hapo nang naglalakad si Dan pauwi matapos ang mahabang araw. Binisita siya ni Kamatayan, “bukas ikaw na ay aking susunduin.”

Nagulat si Dan. Tumawa ng sobrang lakas na parang kinukutya si Kamatayan.

Pagbangon kinabukasan, pinilit niyang mag-toothbrush at magsuot ng uniporme para pumasok. Kahit pa siya ay tinatamad at ang sarap mahiga lang sa kama buong araw. Naglakad sa sakayan ng libreng sakay papuntang City Hall. Natulog sa byahe dahil alam na ng katawan niyang kailangan nang gumising kapag bababa na. Pagdating sa 3rd floor ng Finance, binati ang mga kasama bago maupo sa cubicle. At ang gabundok na transactions ng buong Quezon City ay sinimulan nang i-encode isa-isa. Titigil lang siya kapag ang mga dokumentong na-record na sa database ay natambak na sa tabing upuan na maaari nang ibigay sa boss para ma-audit uli at mapirmahan. Titigil lang siya para kumain nang tanghalian. Titigil lang siya kapag tapos na ang oras ng trabaho. Magpapaalam sa mga kasama lalo na sa kaniyang boss. Aalis ng opisinang parang hindi nabawasan ang gabundok na papel. Ito ang pang-araw araw na buhay ni Dan. Dahilan, na tulad din ngayong gabi, hapo siyang naglalakad pauwi.

“Bakit hindi mo dininig ang aking babala!” nanlilisik na bungad ni Kamatayan.

Nagulat si Dan. Tumalikod at nadatnang nagbalik muli si Kamatayan. Tumawa ng malakas si Dan.

Ang Balbal sa Malingin

You can never tell a book by its cover.

— Fuller & Rolfe, 1946

 

DIRIYOT NAKONG MABUHIAN ang pisi sa atabay. Nagkaguliyang ang tibuok Malingin. Miamag sa tubig ang kahayag sa buwan ug ang dakong kayo. Midayag sa akong atubangan ang payag ni Noy Edgar nga nagdilaab.

Si Noy Edgar, mikalit lang og butho sa among sityo usa niana ka adlaw. Walay nahisayod sa iyang kagikan. Bisan sa iyang apilyedo. Siya ang sagad nakong masugo-sugo sa akong gamayng kamaisan. Ingon man nga siya ang tigbantay sa akong kamalig nga nahimutang tunga-tunga sa uma. Ang maong payag gihimo na sab nga puloy-anan sa tiguwang.  Apan, sukad-masukad nga naabot si Noy Edgar sa Malingin, sunod-sunod sab ang nahitabong pagbalbal sa mga hayop. Ma baboy man kun ma baka; ma manok man kun ma itik; ma iro man kun ma iring. Tanan naay pinaakan sa usa ka mangtas nga mananap. Hangtod sa usa ka dakong balita ang mihatag og hubag-hubag sa Malingin. Sa dihang ang kamanghorang anak ni Nang Santa ang nabiktima. Naabtan na lang usa ka buntag  sa dalan:

Nagusbat ang sapot. 

Nabulit sa mga kinambrasan. 

Ang tinai nahabwa sa tiyan.

Tungod sa panghitabo, magronda magabii ang mga tanod. Apan, usa niana ka higayon, nasangit sa ilang panan-aw si Noy Edgar. Nagkamuritsing kini sa dugo. Samtang nagkagiwatay ang mga karne sa usa ka hayop sa iyang tiilan. Sa dihang gibugaw sa mga tanod, misutoy og dagan ang tiguwang. Latas sa kamaisan.

NAHIPUGWAT KO SA AKONG PAGKATULOG anang gabhiona. Misugat ang pamilyar nga bayhon sa akong duha ka mga mata. Oo, si Noy Edgar! Nabulit siya sa singot ug dugo. Naghangos. Bitbit niya ang ulo sa akong iro, nga sa akong kasayoran, dugay na kining nahimong irong buang. Samtang nagpuyos ang tiguwang sa kangulngol sa mga kinambrasan ug pinaakan sa mananap. 

Minunot sa amakan nakong bungbong ang dan-ag sa mga nangagdilaab nga mga banuot samtang namidpid mi pagawas ni Noy Edgar sa akong balay. Dali ming misuot-suot sa bagang mga kugon palayo sa bul-og sa mga tawo. Hangtod sa naabot mi sa usa ka atabay. Mianihag sa tunga-tunga sa kamaisan ang hinanaling pagsilaob sa kamalig. Samtang hanoy nga mipadailos si Noy Edgar sa pisi pailawom sa atabay. Samtang giiwagan siya sa hiniusang kahayag sa kayo ug buwan.

An Dayaw

Gagawin ang lahat, 

Madapa man o masugatan 

Isasayaw namin ang pangako, 

Hanggang sa kabilang buhay 

Pakinggan ang aming pagsamo 

Ng iyong kadakilaan, kami ay maililigtas 

Sumpa ng pagkabingi, iyo’y sanang itakwil 

Kami ang iyong mga alipin, para sa mga biyayang natatangi 

Dayaw! Dayaw! Dayaw! 

Dayaw! Dayaw! Dayaw! 

     ‘Yan ang paulit-ulit kong naririnig sa kanila, kasabay ng walang katapusang tunog ng mga karatong na nagsisikalampagan. Ito ang tinatawag naming dayaw. Kadalasan ang mga gumagawa nito ay ang mga matatandang nabasbasan ng dayo. Ang dayo ay isang uri ng panaginip na kung saan nagpapakita umano ang dakilang Buhi. Isang aparisyon kung tawagin nila, marahil dahil sa mensaheng gusto nitong ipabatid sa mga nakakakita. Si Mana Memang, ang kaibigan ng iroy ko, ang isa sa mga nakaranas ng dayo na may dalang kakaibang pangitain. Sa pagkakatanda ko pa nga, ang buong lugar namin ay nabulabog nang sinabi niya kung ano-ano ang kanyang mga nasilayan. Isang signos daw ang paparating, may mga dambuhalang alon ang sisira sa mga kabahayan, at marami raw ang mamamatay dahil sa gutom. Lahat kami ay nagulantang nang ipinamalita niya iyon, marami ang hindi naniwala lalo na’t kalat ang sabi-sabi na hindi naman ganoon ang kilalang Buhi. Hindi naman daw siya nagbibigay ng kamalasan, bagkus ang kadalasan nitong ipinapakita ay mga larawan ng biyaya at suwerte. 

      Sa pagkakataong ‘to, nakikita ko na na dahan-dahan na nilang tinatanggal ang mampara sa kahon ng garamiton. Ito ang kinalalagyan ng banal na kutsilyong gagamitin mamaya para sa pinaka-inaabangang bahagi ng dayaw, ang samad. Ito ang pagkakataon na kung saan ang lahat ng tao sa aming barangay, matanda man o bata, ay may oras upang humiling sa dakilang Buhi. Buhi, hino ini nga Buhi? Siguro, hanggang ngayon, tinatanong niyo kung bakit ba namin siya tinitingala, na tila bang pintakasi ang kanyang karangalan; na handa kaming gawin ang lahat para lamang sa kanyang ikalulugod, Gihipakdol man ug masamad. Sabi ni iroy, nagsimula raw ito sa panahong naisumpa raw ang aming lugar, ang sawang ng Almagro. Ang mga unang umukoy raw dito ay nakaranas ng isang pambihirang pangyayari na sa kanilang paggising ay nawalan na sila ng kakayahan upang makarinig. Paniwala nila’y ganti raw ito ni Makapatag, matapos ang ilang araw ng hindi pagsasagawa ng panhahatag. Ngunit sa lahat ng taong naapektuhan, iisa lamang ang hindi nabungol, at ang taong iyon ay si Buhi. Sinasabi nila na siya raw ay isang batang lalaki na masuwerteng iniligtas ni Malaon, palayo sa sumpa, at binigyan ng kakayahang manggamot. Kakaiba raw ang kanyang pagpapatambalan, sa kadahilanan na ring siya lang ang nakaririnig, ay mabilis niya ring nalalaman kung may sakit ang nagpapatingin. Ilalapit niya lang ang kanyang mga tainga sa dibdib o sa pulso ng isang tawo at malalaman niya na agad kung ano ang mga iniinda nito. Bukod pa ‘dun, ay may kakayahan rin siyang manghimangraw kay Malaon—tagapag-ugnay ika nga ng kanilang mga dasal at pagnanais, at sa gayo’y tinuring na namin siya, magmula noon, bilang tulay sa pagitan ng mundo ng mga tao at sa mundo ng mga diyos. Siguro, ‘yan lang ang iilang mga dahilan na puwede kong maibigay sa inyo kung bakit ba namin talaga siya kinalulugdan, kung bakit isa ‘yan sa mga pupuwedeng rason kung bakit patuloy pa ring nakatayo ang aming komunidad—Hi Buhi ay parte na han amon kinabuhi, at ganoon din siya sa amin.

    Tumigil na ang pagtunog ng mga karatong at dahan-dahan na silang nagsilapitan dito sa aking kinatatayuan. Oras na, para sa samad: 

Shing! 

     Nagkaroon ng saglit na katahimikan. Ngayon, kahit hindi ko na sila naaaninag nang mabuti, ay nakikita ko na lang na ang lahat ng mga tao na nakapalibot sa akin kanina’y tila bang mga langgam na nagkakagulo. Ramdam ko, sa aking puso, na nagkakasiyahan na sila, na sinisipsip na nila unti-unti ang tumutulong dugo na nagmumula sa aking pinutol na tainga. Malinaw ko ring naririnig, ang kanilang mga munting tinig na isinasambit sa kanilang mga labi. Dito sa samad, sumipsip ka habang kaya pa, sabay humiling, at ipasa naman sa iba.  Di ko ‘rin maintindihan kung bakit pa ba ‘ko nadamay sa pagkakataong ito, pero handa naman akong magtiis. Mailob ako han sakit han akon samad kun para la kan Buhi. Titiisin ko ang hapdi, para lamang sa dakilang Buhi. 

Dayaw! Dayaw! Dayaw!

 

Talahanayan ng mga salita batay sa pagkakasunod-sunod: 

  • An – “ang” 
  • Dayaw – “puri”; “pagpupuri” 
  • dayo – bisita; isang tao na bumisita sa isang bagong lugar 
  • iroy – “nanay” o “ina” 
  • Mana – isang matandang babae;“ale” 
  • mampara – “tabing” 
  • kahon ng garamiton – lalagyan ng mga gamit tulad ng martilyo, pako at iba pang mga bagay-panggawa 
  • samad – “laslas” 
  • “Buhi, hino ini nga Buhi?” – Buhi, sino nga ba si Buhi?” 
  • “Gihipakdol man ug masamad.” – “Madapa man o masugatan.” 
  • sawang – “bayan” 
  • umukoy – “tumira”; “namalagi” 
  • Makapatag – ang tinataguriang “tagapag-balanse”, may kakayahan din siyang makapagdulot ng gulo at pagkasira 
  • panhahatag – “pagsasaalay”; “pag-aalay” 
  • nabungol – “nabingi” 
  • Malaon – ang katumbas ni Makapatag ngunit mas kilala siya sa kanyang pagiging maawain at sa pagkakaroon ng malalim na pag-iintindi 
  • pagpapatambalan – “paggagamot”; “faith healing” 
  • manghimangraw – “makipag-usap” 
  • “Hi Buhi ay parte na han amon kinabuhi,” – “Naging bahagi na ng aming mga buhay si Buhi,”
  • Mailob ako han sakit han akon samad kun para la kan Buhi.” – “Titiisin ko ang hapdi, para lamang sa dakilang Buhi.”

Atbang sa Pangpang sa Kahigwaos

Pito ka tuig nang minglabay human ko na-clinically diagnose nga naay severe anxiety. Pito ka tuig kining pakigbatok nako sa lisod kapugngan nga kahigwaos. Usahay, walay pananghiray kining sakita. Motumaw lang sa kinalit-kalit, sa labing bulnerable pa gyod nga mga takna. Daghan na kog gisuwayan aron maibanan ang epekto niini sa akong inadlaw-adlaw nga mga tinguha: padayong pagtumar sa tambal, therapy, meditasyon, pagkat-on unsaon pag-cope, pakig-unong kauban sa mga sinaligan, ug uban pa. Usa lamang ako sa daghan pang nataptan niining sakita nga milangkob sa kalibotan. Usa ka sakit nga nahimong dakong suliran sa modernong panahon. Ug labing pait isipon nga wala pa kini hingpit dawata nga reyalidad sa katilingban.

 

Matikdi: gubat, pandemiya, nagkamahal nang palaliton, pagkayabo sa ekonomiya, krimen, inhustisya, krisis sa klima—sa kadaghan na natong suliran karon, dili na ba gayod mahimong sayon ang pagpakabuhi? Gimithi kining tinguha sa tawo nga pasayonon ang kinabuhi ug mahatagan ang tanan sa oportunidad nga molambo; nasayod kitang tanan niini. Apan sanglit nagpuga pa kita sa atong mga agtang sa singot kada adlaw, daghan nang dili makit-an nga mga puwersa nga nagpugos kanato sa kalapokan, nagpugong kanatong mobangon.

 

Nangita ang atong mga kalag og kalingkawasan. Makit-an nato kini usahay sa social media, sa entertainment apps sama sa Youtube, Netflix, Tiktok, sa mga basahon sama sa mga libro, komiks, manga, webtoons, ug daghan pa, nga maoy labing dali konsumohon sa konsumerismong katilingban nato karon. Nangita kitag dali kalingkawasan, kaikyasan, kay gihikawan na kita sa panahon. Way takna para mopahuway kay paspas ra kaayo ang sulog sa aginod sa kinabuhi. Asa man diay kita makapangitag molungtad nga pahulay?

 

Ang labing makalilisang niining tanan mao ang praymal nga kahadlok sa tawo sa kamatayon. Lisod kini tangtangon sa hunahuna sa yanong tawo. Sa kinalunsayan natong kinaiya, gimatuto na kita nga kahadlokan ang pagkahanaw. Kabliton kita kanunay sa atong gawi ining kahadlok pinaagi sa paglimod, kondili pagkalimot, sa reyalidad sa kamatayon. Apan sa taknang atubangon na kita sa dagway niini, dili na kita makamaong mosugakod sa kalisang.

 

Kining ikaunom nga edisyon sa Katitikan, nagsubay sa mga estorya ug ideya nga nagbaton niining kasinatian sa kahigwaos, sa kabalaka, ug sa daghang mga kahadlok taliwa sa yanong panginabuhi.

 

Gihubit kining klaro sa balak ni Carnice nga Pony Ride diin miingon siya: / At the emergency room, / trauma and tragedy slip in / and out of the door. Here / is a carousel of chances, / lifeline gliding and bobbing / in circles. Maybe we are all / clowns for even trying. / Ug taudtaod, ang duha ka linyang / We fill the quiet with / so much distraction. / Gitanggong kita sa kasikaw sa kinabuhi, sa pustaanay sa kapalaran, hangtod maabot ang taknang gikahadlokan, ug nakalimtan na ang pagpangandam. Hinuon, walay hingpit nga maandam sa pag-abot sa Ikaupat nga Nagkabayo.

 

Sa balak ni Capiñanes nga Bioluminescence, gitapos kini niya niining mga linya: / I love you. Forever and ever. But the first grueling steps / toward forever he’d made in that starless room, the ones / that kept the bluish lights glowing for a moment more. / Walay hingpit nga maandam gayod. Pun-on kita kanunay sa kabalaka niining dili kapugngan nga puwersa sa kamatuoran. Apan kon ugaling man mapalugwayan og bisan gamay, pangitaan gayod nato og paagi. Kay gamhanan lagi ang pagmahay.

 

Gitangag kita, tagsa-tagsa, sa makahahadlok nga pagmahay; ang sakit kaayo palandongon nga “what-could-have-beens.” Giukoy-ukoy kita kanunay sa kahigawad. Sama sa kahigawad ni Ramon sa usa-ka-aktong dula ni Maravilla nga Lugdas diin misulti ang sundalo nga “Pero hindi ko sinasadya… lintik na… alam nila iyon!!!” Ug dayon, “Sana ako nalang. Ako nalang sana, baka kung nagka ganun…” Gikumot ang akong kasingkasing pagkabasa niini. Wala niya tuyoa, apan nalambigit siya sa kasal-anan nga gikakalas og kinabuhi, ug nagtunglo sa iyang konsensiya. Sa usa ka sayop nga desisyon ug pagtuo, taliwala sa mga puwersang dili makontrolar, adunay kaugmaon nga nahanaw. Hanap pangitaon ang ikaduhang tsansa, ug mapig-ot ang kapalaran niining butanga.

 

Kanamong mga gihilngan nga may anxiety—ma-general man o severe—abton na lang gyod kadugayan sa kaanad ang paghunahuna sa kamatayon. Sa kakutas sa pakigsangka sa kahigwaos kada adlaw, usahay ma-trivialize na lang ang gapatak nga orasan sa ginhawa. Labaw kining gisamin sa duha ka sugilanon nga Carpe Diem ni Pariñas ug ang Vagitus ni Moldes, Latin puros nga mga pulong (ug wala tuyoa nga gigamit kining patay na nga lengguwahe). Kuha kaayo ang kasinatian sa usa ka tawo nga ginapos na sa kahigwaos. Unsa man gyod diay angay nga batasanon kon ang kalibotan nimong gilihokan kalibotan lamang sa kangitngit? Asa pangitaon ang kahayag nga dili mosubang? Asa sugataon ang kasalbaran nga buta nga nagtanyag?

 

Tingali, wala gayoy tinuod nga kasalbaran. Kapoy hisgotan ang mga butang nga hanap sa kaamgohan sa tawo. Samot na sa reyalidad nga gilihokan nato karon nga puno sa daghang mga rason aron kita lupigon sa kinabuhi. Tingali sakto si Agcaoili sa usa sa kinaham nakong balak niya nga What Stirs diin gigaray niya kining ideya: / You say, Ruin is ruin. / Still, no one rises / From a grave. // In some cities, wind / Is sometimes not a breeze / But a tremor. / Dili lang kini kabahin sa nanagkatag nga gubat sa kalibotan.

 

Adunay mga higayon nga ang paglaom maingon tang espada nga may duha ka tumoy. Adunay mga higayon nga ang nag-inusarang mabuhat nato sa adlaw mao lamang ang pag-survive. Matod pa sa usa ka Facebook post nga akong nasulagmaan samtang gitakloban ko sa kadulom: Forgive yourself for what you did while living in survival mode.

 

Tawo ra kita. Dili maihap ang atong mga kahuyang. Katagon ra gihapon ang kahan-ay sa entropiya sa uniberso. Ug kon anaa na kita nag-atubang sa lawom nga pangpang sa kahigwaos, hinaot mahinumdoman nato nga sa bag-ong siglo sa sibilisasyon sa tawo, ania kita sa presipisyo sa kabag-ohan karon. Kon layaton man ugaling nato ang bung-aw sa kawalaan, dili kita mopatihulog, kondili, tugkan og pakpak ang atong mga bukubuko ug manglupad kita paingon sa bulawanong kadaogan diin gahulat kanato ang tinuod nga kalinaw!

 

JOHN DANTÉ

Consolacion, Sugbo