Baud

MGA MANDUDULA

AKAT – rebelde nga anak, bana ni Saling 

SALING – asawa ni Akat

NGUDUN – igsoong lalaki ni Akat 

INA – Inahan ni Akat ug Ngudun

TAGBOANAN

Muabot sa ilang payag nga samaran ug nagkadugo gikan sa enkwentro sa mga sundalo sa pinaka bukid nga parte sa Sindang. Tagboon kini sa iyang inahan ug asawa nga si Saling ug atimanon.

INA:

Pastilan… Day, Saling! si Akat!

AKAT:

(nagbaguod sa kasakit sa mga samad)

Ina… Kumusta kaha mo ngari atong dakong baha?

SALING:

Do, nganong ni pugos man jud ka ug kuyog nila , Do!?

AKAT:

Ling, ayaw sa ko pangutan-a ana … ayaw sa ron… para asa maning mga baud diri?

SALING:

Nipauli nalang unta ka, Do oi ?

INA:

Kanus-a man gyud ka mupauli, Dong?

AKAT:

Asa si Ngudun?..

INA:

Hangtud kanus-a man tawon mi magtagad nimo?

AKAT:

Si Kapitan ang atong pangutan-on…asa man siya karong panahona?

SALING:

Ipasirado man daw niya ang minahan….

NGUDUN:

(Niabot gikan nilakaw nga walay pananghid)

Hala, Noy! Buanga! kamo diay tong girakrakan ganina sa taas?

AKAT:

Aha diay ka gikan? Niabot diri ang dakong baha?

INA:

To, Ngudun, ayaw na ug kalit ug kawala , To, pastilan, To!

SALING:

Nya unsa may nadunggan nimo sa ubos, To? Ang minahan?

NGUDUN:

Unsa may nausob tawon Nang oi, lisud na kaayo sudlon ang lasang ron, maalan palang ta, impas!

AKAT:

Unya mangutana mo nako ug hantud kanus-a ko taman maningil nila? Dili moundang among grupo, Ina, taman di sila manubag!

INA:

Dong, sumala unsa man ang gi-ingon ni Ama mo bahin ani?

NGUDUN:

Ang manok ug itlog, Na?

SALING:

Andam na, ganina ra.

AKAT:

Sa una makapangahoy pata, karon mag dumili na ug adto sa lasang kay basin maalaan…

INA:

Sumala si Ama mo…

NGUDUN:

Pero wala jud nadani si Ama nga mukuyog sa mga armadong tawo, Noy…

AKAT:

Lahi ang pamalanse ni Ama kaniadto…

SALING:

Natagakan mo, Do?

NGUDUN:

Ang mga trabahante sa kwarehan?

INA:

Ang imong mga uyuan didto sa kainginan?

AKAT:

Litsi, bwisit jud ning mga tawhna… kabalo silang maot ang panahon gipa trabaho pajud silang Tiyo. Didto pajud natunong among enkwentro… bwisit!

SALING:

Intawon! Diwata Megbibaya!

NGUDUN:

Ang minahan, sa wala pa ang dakong baha, plano nila palapdan. Unya nagp adulong ang bagy o atong taknaa,

AKAT:

Kaning mga baud ba diri, Ina? Para asa ni?!

INA:

Taympa, kay maghkay ta ug imong makaon.

SALING:

Dili paka mubalik diri, Do?

AKAT:

Ha?!  Unsa Ga?! Tagae sa ko ug tubig, Ga bi..

(Gitunolan ug baso nga naay tubig si Akat)

NGUDUN:

Mokuyog naman unta ko nimo Noy sa dinha pero…

INA:

Hala sige paghurot nalang mo didto, dayun ayaw namo ug uli diri ha? !

AKAT:

Giingnan na namo si Kapitan, bag-o pa nahuman ang eleksyon nga pitulon ang mga animal nga nagpanamastamas sa atong bukid… pero

SALING:

Pitulon niya ang nag pinans sa iyang pagdaug?

NGUDUN:

Si Governor kaila siya nato diri. Human sa eleksyon nag sugod napud sila ug paniid nato diri labi na si Manoy maoy nangusog sa pagpasirado sa minahan.

INA:

Kanang pagpamutol ug kahoy nila sa bukid may kalabutan kana sa pagmina, mao nay gibutyag si Ama ninyo sa atong tribo sa wala pa siya na angin…

AKAT:

Na angin ? Mao nay ilang gip akalat kay kuno trabahante si Ama sa usa sa mga planta nga nakaguba sa atong kasubaan. Matubigan raman gani na ron ug magbaha…sumala atong dakong baha? diba?

SALING:

Abusar. Ga mina pa ka kware pa gyud.

NGUDUN:

Mga amaw jud!

AKAT:

Basa pa lagi ning mga baud diria?

INA:

Hapit nani Dong Akat, maayo nalang ni bitbiton sa panaw.

SALING:

Halos syam ka bulan pud ka sa lasang, Do oi…

AKAT:

Ling, nagsabot nata tungod ani diba?

NGUDUN:

Dili nata naka pamasol, Noy…

AKAT:

Sumala lage sa akong giingon, asa paman ta mamasol nga hastang ugaha sa kasubaan, niadtong naay mga isda nga pipila, nahiloan pud ang uban sa atong katribo kay ang mga isda nakakaon ug mga kemikal gikan sa planta nga gitukod duol niini. Na, asa ma ka mamasol?

NGUDUN:

Ahw, dili naman gyud nuon ta makapamasol hangtud hangtud ani, Noy…

INA:

Kadtong tua ka sa lasang, Do, gibalikbalikan me diri sa mga tawo ni Kapitan. Usahay manirado nalang mi ug kon gabii man gani, mamalong me ug sulo aron ingnon ug nangatulog na o walay tawo.

SALING:

Taudtaud napud me wala ni simba kay pati ang atong Kura Paruko lain man ang inistoryahan bahin kanimo, kanato.

AKAT:

Kinsa man ang naghatag niya ug sakayanan? Nakadungog ba mo sa iyang mga wali nga naghisgot bahin sa minahan?

NGUDUN:

Diba kaabag ang usa sa mga natabunan sa dnhang nadahili ang isa ka bahin sa atong bukid?

SALING:

Ang atong mga katribo…

INA:

Karon naa pabay kalahian ang ilang gidangatan sa atoang banay?

AKAT:

Kung ang pagduaw lang hisgutan, pastilan

NGUDUN:

Isa ka semana human ka mipanaw, niduaw diri si Gobernor. Gi haylo ta ug yuta balhinanan sa ubos.

AKAT:

Litse!

INA:

Aron tayo-tayohon ta didto sa patag? Tawgon ta ug ignorante kay lahi ang atong naandan sa kada adlaw? Kanang ilang binag-o kunuhay nga mga pamaagi nga mao ray ilhon nga sakto, ang atua diay? 

SALING:

Wala siya nagdugay kay klaro kaayo sa mga tubag ni Ina nga magkina-unsa, magpabilin kita diri sa atong benwa. Unsa nalang may ikaingon sa atong mga katigulangan?

AKAT:

Bagaa niyag nawong!

NGUDUN:

Pila ka adlaw human sa iyang pagduaw ngari nag sige na ug dako ang tubig sa suba kada mag ulan.

INA:

Iyang gipalapdan ang minahan.

SALING:

Tubig dala lapok ang nibanwas sa atong kasikbit nga bungtod.

AKAT:

Didto naapil ang baulan ug payag ni Timuay. Pagka walay nada gyud!

NGUDUN:

Dayun Noy, si Ina, si Manang, kami diri…

INA:

Mas maayo nalang man gud unta Do nga nag-usa ta diri , pero…

AKAT:

Dili lage ko musugot nga in ani nalang ta hangtud hangtud! Dili tiaw ng ilang kabuang!

SALING:

Oh! Kay m akatulog man me nga hapsay magabii samtang ga hunahuna sa imong kahimtang kauban ang mga armado sa lasang! Makahungit man mi ug sakto kada makadungog me ug mga buto sa kasikbit nga bungtod. Kanang maghisgot atong mga katribo sa tabo nga naa napud nakit-an nga patay’ng lawas sa rebelde nga galutawlutaw sa suba. Do! Kung kabalo lang ka, Do!

INA:

Imong asawa, Dong oh…

AKAT:

Ah ikapila man mo pasabton! Abi pud ninyo ug lalim?! Ha!? 

NGUDUN:

Noy!

INA:

Do

SALING:

Dong

AKAT:

Unya! Ngano di ko ninyo tubagon? Ha?! Ganina raman ko nag sige ug pangutana bahin aning mga baud…

NGUDUN:

Kasikas…

INA:

Sama niini ang kasikas nga among nadungog atong gabiona.

SALING:

Gipalong namo ang mga sulo.

NGUDUN:

Gipanid-an namo ang palibot. Nadungog namo ang lain laing mga tingog sa kahayopan atong gabiona.

AKAT:

Atong niaging dakong baha?

SALING:

Hagting ang kainit udto anang adlawa. Nanghuklas ko sa mga hinalay nga gilabhan namo ni Ina.

INA:

Namaul me ni Ngudun mo anang buntag. Ubay ubay ang among na pupu nga mais aron lobhon unta pagka ugma.

AKAT:

Deritsoha kuno ko ninyo!

NGUDUN:

Nagsugod ug talithi.

SALING:

Nakabuhagsa ang lupad sa mga langgam sa langit.

INA:

Nag-ulan na to, Do, ug naa palugsong pame ni Ngudun bitbit ang duha ka sako nga mais.

AKAT:

Mga baud, kanus-a lang man mo nagsugod ug tapok sa mga baud diri?

NGUDUN:

Nagdagan ang ulan padulong sa among gi lugsungan ni Ina.

SALING:

Nagp ahilot ko ni Balian samtang gatagad nilang Ina kay pila ka adlaw na nga dili masabot akong gibati tulo ka bulan gikan ka nibiya.

AKAT:

Unsa man imong gibati adto?

INA:

Nag agpas me nga dili me maabtan sa ulan sa dakong suba.

NGUDUN:

Nabatian namo ang kakusog kasulog sa suba, dili kini sama sa mga nangagi.

SALING:

Kada buntag sa akong pagmata. Akong kuto-kuto, pukawon ko sa kalain sa akong ginhawa…

AKAT:

Saling!?

INA:

Samtang galukdo me sa sako sa mais, nasiplatan namo ang paggimok sa bukid nga nag umbaw sa suba.

AKAT:

Ina!

NGUDUN:

Sunod namong pitok, nagsakay name sa mga troso sagol lapok.

SALING:

Ang mga syagit!

( mo syagit si Ngudun , ug Ina ug tawgon ang usag-usa)

Nibakod ko human gihilot ug gi banag banag silang Ina ug Ngudun…

INA:

Nagbulag me sa sako nga akong gilukdo.

AKAT:

Ngudun!

SALING:

Sa wala pa nako maabre ang atong purtahan, gitabo ko sa bul-og sa mga baud, lapok ug troso.

AKAT:

Dili! dili!

NGUDUN:

Pasayloa ko Noy, wala nako mahawiri ug ayo si Ina.

INA:

Anak, Ngudun ko, ug wala lang unta tika gip ugos ko ug kuyog nako sa baul ug nagtuman ka nga mulugsong sa patag aron manabo.

SALING:

Do, wala name kapaabot nimo…kaming duha sa imo untang liwat…

AKAT:

Paghilom mo! Dili ni tinood. Mouli nako! Mouli na lage ko! Dili nako molakaw!

NGUDUN:

Noy…

INA:

Dong, Akat…

SALING:

Do, dayun name.

***************NOTHING FOLLOWS************

SUBSCRIBED AND SWORN TO before me this _ day of _______, 20___, at ______________, Philippines.