Atbang sa Pangpang sa Kahigwaos

Pito ka tuig nang minglabay human ko na-clinically diagnose nga naay severe anxiety. Pito ka tuig kining pakigbatok nako sa lisod kapugngan nga kahigwaos. Usahay, walay pananghiray kining sakita. Motumaw lang sa kinalit-kalit, sa labing bulnerable pa gyod nga mga takna. Daghan na kog gisuwayan aron maibanan ang epekto niini sa akong inadlaw-adlaw nga mga tinguha: padayong pagtumar sa tambal, therapy, meditasyon, pagkat-on unsaon pag-cope, pakig-unong kauban sa mga sinaligan, ug uban pa. Usa lamang ako sa daghan pang nataptan niining sakita nga milangkob sa kalibotan. Usa ka sakit nga nahimong dakong suliran sa modernong panahon. Ug labing pait isipon nga wala pa kini hingpit dawata nga reyalidad sa katilingban.

Matikdi: gubat, pandemiya, nagkamahal nang palaliton, pagkayabo sa ekonomiya, krimen, inhustisya, krisis sa klima—sa kadaghan na natong suliran karon, dili na ba gayod mahimong sayon ang pagpakabuhi? Gimithi kining tinguha sa tawo nga pasayonon ang kinabuhi ug mahatagan ang tanan sa oportunidad nga molambo; nasayod kitang tanan niini. Apan sanglit nagpuga pa kita sa atong mga agtang sa singot kada adlaw, daghan nang dili makit-an nga mga puwersa nga nagpugos kanato sa kalapokan, nagpugong kanatong mobangon.

Nangita ang atong mga kalag og kalingkawasan. Makit-an nato kini usahay sa social media, sa entertainment apps sama sa Youtube, Netflix, Tiktok, sa mga basahon sama sa mga libro, komiks, manga, webtoons, ug daghan pa, nga maoy labing dali konsumohon sa konsumerismong katilingban nato karon. Nangita kitag dali kalingkawasan, kaikyasan, kay gihikawan na kita sa panahon. Way takna para mopahuway kay paspas ra kaayo ang sulog sa aginod sa kinabuhi. Asa man diay kita makapangitag molungtad nga pahulay?

Ang labing makalilisang niining tanan mao ang praymal nga kahadlok sa tawo sa kamatayon. Lisod kini tangtangon sa hunahuna sa yanong tawo. Sa kinalunsayan natong kinaiya, gimatuto na kita nga kahadlokan ang pagkahanaw. Kabliton kita kanunay sa atong gawi ining kahadlok pinaagi sa paglimod, kondili pagkalimot, sa reyalidad sa kamatayon. Apan sa taknang atubangon na kita sa dagway niini, dili na kita makamaong mosugakod sa kalisang.

Kining ikaunom nga edisyon sa Katitikan, nagsubay sa mga estorya ug ideya nga nagbaton niining kasinatian sa kahigwaos, sa kabalaka, ug sa daghang mga kahadlok taliwa sa yanong panginabuhi.

Gihubit kining klaro sa balak ni Carnice nga Pony Ride diin miingon siya: / At the emergency room, / trauma and tragedy slip in / and out of the door. Here / is a carousel of chances, / lifeline gliding and bobbing / in circles. Maybe we are all / clowns for even trying. / Ug taudtaod, ang duha ka linyang / We fill the quiet with / so much distraction. / Gitanggong kita sa kasikaw sa kinabuhi, sa pustaanay sa kapalaran, hangtod maabot ang taknang gikahadlokan, ug nakalimtan na ang pagpangandam. Hinuon, walay hingpit nga maandam sa pag-abot sa Ikaupat nga Nagkabayo.

Sa balak ni Capiñanes nga Bioluminescence, gitapos kini niya niining mga linya: / I love you. Forever and ever. But the first grueling steps / toward forever he’d made in that starless room, the ones / that kept the bluish lights glowing for a moment more. / Walay hingpit nga maandam gayod. Pun-on kita kanunay sa kabalaka niining dili kapugngan nga puwersa sa kamatuoran. Apan kon ugaling man mapalugwayan og bisan gamay, pangitaan gayod nato og paagi. Kay gamhanan lagi ang pagmahay.

Gitangag kita, tagsa-tagsa, sa makahahadlok nga pagmahay; ang sakit kaayo palandongon nga “what-could-have-beens.” Giukoy-ukoy kita kanunay sa kahigawad. Sama sa kahigawad ni Ramon sa usa-ka-aktong dula ni Maravilla nga Lugdas diin misulti ang sundalo nga “Pero hindi ko sinasadya… lintik na… alam nila iyon!!!” Ug dayon, “Sana ako nalang. Ako nalang sana, baka kung nagka ganun…” Gikumot ang akong kasingkasing pagkabasa niini. Wala niya tuyoa, apan nalambigit siya sa kasal-anan nga gikakalas og kinabuhi, ug nagtunglo sa iyang konsensiya. Sa usa ka sayop nga desisyon ug pagtuo, taliwala sa mga puwersang dili makontrolar, adunay kaugmaon nga nahanaw. Hanap pangitaon ang ikaduhang tsansa, ug mapig-ot ang kapalaran niining butanga.

Kanamong mga gihilngan nga may anxiety—ma-general man o severe—abton na lang gyod kadugayan sa kaanad ang paghunahuna sa kamatayon. Sa kakutas sa pakigsangka sa kahigwaos kada adlaw, usahay ma-trivialize na lang ang gapatak nga orasan sa ginhawa. Labaw kining gisamin sa duha ka sugilanon nga Carpe Diem ni Pariñas ug ang Vagitus ni Moldes, Latin puros nga mga pulong (ug wala tuyoa nga gigamit kining patay na nga lengguwahe). Kuha kaayo ang kasinatian sa usa ka tawo nga ginapos na sa kahigwaos. Unsa man gyod diay angay nga batasanon kon ang kalibotan nimong gilihokan kalibotan lamang sa kangitngit? Asa pangitaon ang kahayag nga dili mosubang? Asa sugataon ang kasalbaran nga buta nga nagtanyag?

Tingali, wala gayoy tinuod nga kasalbaran. Kapoy hisgotan ang mga butang nga hanap sa kaamgohan sa tawo. Samot na sa reyalidad nga gilihokan nato karon nga puno sa daghang mga rason aron kita lupigon sa kinabuhi. Tingali sakto si Agcaoili sa usa sa kinaham nakong balak niya nga What Stirs diin gigaray niya kining ideya: / You say, Ruin is ruin. / Still, no one rises / From a grave. // In some cities, wind / Is sometimes not a breeze / But a tremor. / Dili lang kini kabahin sa nanagkatag nga gubat sa kalibotan.

Adunay mga higayon nga ang paglaom maingon tang espada nga may duha ka tumoy. Adunay mga higayon nga ang nag-inusarang mabuhat nato sa adlaw mao lamang ang pag-survive. Matod pa sa usa ka Facebook post nga akong nasulagmaan samtang gitakloban ko sa kadulom: Forgive yourself for what you did while living in survival mode.

Tawo ra kita. Dili maihap ang atong mga kahuyang. Katagon ra gihapon ang kahan-ay sa entropiya sa uniberso. Ug kon anaa na kita nag-atubang sa lawom nga pangpang sa kahigwaos, hinaot mahinumdoman nato nga sa bag-ong siglo sa sibilisasyon sa tawo, ania kita sa presipisyo sa kabag-ohan karon. Kon layaton man ugaling nato ang bung-aw sa kawalaan, dili kita mopatihulog, kondili, tugkan og pakpak ang atong mga bukubuko ug manglupad kita paingon sa bulawanong kadaogan diin gahulat kanato ang tinuod nga kalinaw!

JOHN DANTÉ

Consolacion, Sugbo